طالبان به دنبال دست پیدا کردن به یکی از معروف‌ترین گنجینه‌های افغانستان هستند.

تعداد کمی از مردم دنیا ممکن است بدانند که یک امپراتوری بسیار ثروتمند و مرفه در سرزمینی حاصل‌خیز تقریباً برای هزار سال در مرزهای کنونی افغانستان وجود داشته است. اکنون طالبان برای دومین بار تلاش می‌کنند صاحب گنجینه‌های گران‌قیمت بازمانده از این تمدن شوند.

یکی از آن‌ها «گنجینه باختر» با حدود ۲۰ هزار قطعه تاریخی از جنس طلا است.

پادشاهی باستانی که به نام باختر شناخته می‌شد، در حوضه رودخانه آمودریا بین رشته‌کوه‌های هندوکوش و پامیر وجود داشت. اگر نقشه کنونی افغانستان را ببینیم، رودخانه «آمودریا» در واقع مرز شمالی کشور را تشکیل می‌داد.

با سلطه دوباره طالبان بر افغانستان، اکنون این نگرانی وجود دارد که آن‌ها ممکن است در جستجوی مشهورترین گنجینه افغانستان باشند. با تصرف افغانستان توسط طالبان بازمانده‌های باستان‌شناسی این کشور با آینده‌ای ‌تیره‌ و تار روبه‌رو است، حتی اگر این گروه افراطی اسلامی تصمیم بگیرد آن‌ها را غارت یا عمداً نابود نکند.

«گنج باختر» مجموعه‌ای از بیش از ۲۰ هزار مصنوعات هنری و تزئینی است که بسیاری از آن‌ها از طلا ساخته‌شده‌اند و در سال ۱۹۷۸ در گورهای دوهزار ساله در مکانی به نام «طلاتپه» پیدا شده است. این گنج در موزه ملی افغانستان و در کاخ ریاست جمهوری به نمایش گذاشته شد، اما مکان فعلی آن مشخص نیست.

این گنج بارها طمع جنگ‌سالاران را برانگیخته، اما به دست آن‌ها نیفتاده است.

عمر خان مسعودی، رئیس سابق موزه کابل می‌گوید که بعد از آغاز جنگ‌های داخلی علیه اشغالگران روسی، گنجینه به بانک مرکزی افغانستان منتقل شد. بارها به‌طور معجزه‌آسایی با فداکاری موزه‌دارها محفوظ ماند تا اینکه سرانجام بعد از استقرار دولت افغانستان به رهبری حامد کرزی، گاوصندوق‌های محتوی این گنجینه با کمک شرکت سازنده باز شد.

زمستان امسال میر رحمان رحمانی، رئیس مجلس نمایندگان افغانستان با ابراز نگرانی در باره گنجینه طلای باختر یا طلا تپه گفته بود جای این آثار «امن نیست و باید به کشورهای معتبر فرستاده شود.» 

در آن زمان این اظهارات آقای رحمانی با واکنش شدید ارگ ریاست جمهوری مواجه شد؛ اما حالا به نظر می‌رسد نگرانی‌ها بی‌مورد نبوده است.

از بقایای باستان‌شناسی دیگری که ممکن است توسط طالبان تهدید شود می‌توان به «مس عینک» اشاره کرد؛ شهری بودایی که حدود ۱۶۰۰ سال پیش شکوفا شد. این شهر در امتداد جاده تاریخی ابریشم قرار داشت و هم برای تجارت و هم برای عبادت مورد استفاده قرار می‌گرفت. تعداد زیادی صومعه بودایی باستانی و دیگر آثار باستانی بودایی در آنجا مدفون است.

هنگامی‌که طالبان بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ در افغانستان قدرت را در دست داشتند، بسیاری از این آثار بودایی از جمله دو مجسمه عظیم قرن ششمی معروف به «بوداهای بامیان» را که در میان صخره‌ها تراشیده شده بودند، نابود کردند. این گروه تندرو در آن زمان از موشک، گلوله تانک و دینامیت برای تخریب این مجسمه‌های عظیم و تاریخی استفاده کردند.

آینده مس عینک بسیار مبهم به نظر می‌رسد و منابع مطلع می‌گویند که تمام تجهیزات مورداستفاده برای حفاری و حفاظت در این محل از بین رفته است و طالبان با اهدافی نامشخص از این مکان دیدن کرده‌اند.

پیش‌ازاین برنامه‌هایی برای برگزاری نمایشگاه آثار باستانی مس عینک و دیگر اماکن افغانستان در فرانسه در سال ۲۰۲۲ وجود داشت، اما طالبان قبل از انتقال آثار کابل را تصرف کردند.

تاکنون گزارشی از تخریب عمدی آثار باستانی توسط طالبان منتشرنشده است و رهبری طالبان با انتشار بیانیه‌هایی گفته است که از اماکن باستانی حفاظت خواهد شد؛ اما مشخص نیست که آیا طالبان به وعده‌های خود عمل خواهند کرد یا خیر.

غارت آثار باستانی و سایت‌های باستان‌شناسی مشکلی دیرینه در افغانستان است . تنها زمان نشان خواهد داد که آیا طالبان از غارت یا تخریب اماکن باستانی خودداری می‌کند یا خیر. در یک رویداد دلگرم‌کننده، طالبان نگهبانانی را در خارج از موزه ملی افغانستان مستقر کرده‌اند، چیزی که در حمله سال ۲۰۰۳ ایالات‌متحده به عراق در اطراف موزه بغداد وجود نداشت و منجر به غارت این موزه در بحبوحه‌ هرج‌ومرج شد.

البته متخصصان بر این باورند که حتی اگر رهبری طالبان در کابل تصمیم گرفته باشد تا از آثار باستانی حفاظت کند، هیچ تضمینی وجود ندارد که گروه‌های طالبان در سایر مناطق افغانستان از این دستورات پیروی کنند.